شه مردان

مسلم: مسلمان                 مسلمِ اوّل: اوّلین مسلمان.

شه: مخفف شاه به معنی بزرگ. بنا به روایات، اولین مردی که به حضرت پیامبر ایمان آورد، علی(ع) بوده است.

معنی مصرع دوم: سرمایه ی ایمان عاشقانه حضرت علی است.

ولا: عشق، محبّت، دوستی          دودمان: ایل و تبار

معنی بیت دوم: زندگی من از محبت و عشق به خاندان و اهل بیت حضرت علی مایه می گیرد و از این جهت است که مانند جواهری ارزشمند درخشان و تابناک شده ام.

کائنات: به معنیِ موجودات، کلّ هستی. جمعِ مونث سالم از کائن و کائنه .

آیین پذیر: پیرو، مطیع.                 دوده: دودمان، خاندان. سلسله

معنی بیت سوم: فرمایشات حضرت علی، باعث نیرو گرفتن دین اسلام است و همه ی موجودات از دودمان و خاندان  او اطاعت می کنند.     قوّت: نیرو.          مبین: آشکار          

دین مبین: دین اسلام         فرموده: فرمایش، سخن.

معنی بیت چهارم: خاک بی مقداری هستم که از مهر و محبت علی مانند آیینه زلال و شفاف شده ام و سینه ام آتشکده ی عشق اوست. این بیت آرایه ی حس آمیزی نیز دارد.

حس آمیزی: خیال انگیز کردن شعر و نوشته های ادبی با آمیختن حواس پنجگانه را حس آمیزی گویند. مثال:

- بوی بهبود در اوضاع جهان می شنوم.                               - من صدای تپش پنجره را می بینم.

اسامی و القاب معروف علی(ع): اسدالله- ابوتراب- ابوالحسن- امیرالمومنین- حیدر کرار . ...

معنی بیت پنجم: کسی که به راز و رمز زندگی آگاهی دارد به اسرار و حکمت اسامی حضرت علی نیز آگاه است.

معنی بیت ششم: حضرت علی دروازه ی شهر علم است و تمام دنیا زیر پرچم اطاعت اویند.(تلمیح به حدیث پیامبر: انا مدینه العلم و علیّ بابها: من شهر علمم و علی در آن است.)                     حجاز: سرزمین عربستان.

که من شهر علمم علی ام در است                           درست این سخن گفت پیغمبر است.

تلمیح: اگر نویسنده و شاعر در بین کلام به آیه، حدیث، داستان یا حکایتی معروف اشاره کند، از آرایه ی تلمیح بهره برده است.

خلیل: دوست          خلیل الله: دوست خدا. لقب حضرت ابراهیم.         بیت هفتم: عشق ورزی در لحظات سختی و معنی بیت هفت: دشواری خوش و شیرین است و مانند ابراهیمِ خلیل الله باید با عشق از شعله ها گل چید و آتش را به گلستان تبدیل کرد. تلمیح به داستان حضرت ابراهیم که نمرود(پادشاه وقت) او را به آتش انداخت ولی آتش به فرمان خداوند برای ابراهیم سرد و گلستان شد.(یا ناراٌ کونی برداٌ و سلاماٌ).

معنی بیت هشتم: اگر نمی توان در این دنیا مانند مردان زندگی مردانه داشت ولی می توان مانند مردان شهادت را در آغوش کشید. تلمیح به نوع شهادت علی (ع) دارد.

نکته ی ادبی درس دوم

تلميح                                                                                                            

در لغت به معنای«به گوشه ي چشم نگاه کردن». شاعر يا نويسنده گاهي براي زيباتر ساختن سخن و تأثيرگذاري بيش ترِ آن، به اشاره و غيرِ مستقيم از آيات، روايات، احاديث، داستان ها و روي دادهاي مهمّ تاريخي و ... استفاده مي کند

به اين شيوه ي بهره گيري از کلام، «تلميح» مي گويند.

کتاب درسي:

نه محقّق بُود نه دانشمند

چارپايي بر او کتابي چند                                             «سعدي»

تلميح به آيه ي 5 سوره ي جمعه«مثلُ الّذين حملوا التّوراتَ ثمَّ لَم يحملوها کمثلِ الحمارِ يحملُ الاسفار»حال کساني که عمل کردن به تورات بر دوش آن هاست ولي به آن عمل نمي کنند، مثل خري است که چند کتاب بر دوش خود حمل مي کند(بدون آن که از آن ها باخبر باشد).

**

ذات او دروازه ي شهر علوم

زيرِ فرمانش حجاز و چين و روم

*

که من شهرِ علمم عليّ ام در است

درست اين سخن گفتِ پيغمبر است                              «فردوسي»

خود ارزيابي

در بيت هاي زير آرايه ي تلميح را مشخّص کنيد:

خليل آتشين سخن! تبر به دوشِ بت شکن!

خداي ما دوباره سنگ و چوب شد، نيامدي!

**

«سياوش» وار بيرون آمدم از امتحان، گرچه

دلِ «سودابه» سانت هرچه آتش بود، با خود داشت                      «محمّدعلي بهمني»

**

عشق با دشوار ورزيدن خوش است

چون خليل از شعله گل چيدن خوش است

**

افتد اگر گذارِ خليل اندر آن مقام

قربان کند دوباره پسر در مناي توس

**

من از کدامين رُستمت تاوان بگيرم؟

اي قلبِ خنجر خورده، سهرابي ترينم!                                    «نادر بختياري»

**

دوباره پلکِ دلم مي پد، نشانه ي چيست؟

شنيده ام که مي آيد کسي به مهماني                                    «قيصر امين پور»

**

من از اين سمت مي بينم سواري را و اسبي را

افق ها سبز در سبزند و او فانوس در دست است

گروه کلمات املایی درس دوم

کائنات و هستي- اقبال لاهوري- حجاز و چين- دين مبين- مبيّن اسلام- قوت غالب- قوّت و نيرو- سرّ اسما- دوده و دودمان- ولاي علي- اشاره و تلميح- صف مقدّم- مقدمِ حاضرین- خليل الله- تأثيرگذاري- احاديث و روايات- شيوه ي بهره گيري- تشخيص تفاوت- تشديد و مشدّد.

چشمان مادر بزرگ

غلغل: کنایه از جوشیدن. صدای جوشیدن سماور.

تسبیح: سبحان الله گفتن. ذکر خدا را گفتن.  به مهره هایی که آن ها را بر رشته می کردند و به وسیله اش  به شمارش ذکر می پرداختند سبحه می گفتند. اکنون بعد از سالیان زیاد تسبیح جای سبحه را گرفته و از معنای عمیق«تسبیح: ذکر و یاد خداوند» نیز تنها به «دانه های در رسته کشیده»  بسنده شده است. حافظ می فرماید:

رشته ی تسبیح اگر بگسست‌، معذورم بدار

دستم اندر دامنِ ساقیِ سیمین ساق بود

معنی «الهم صلی علی محمدٍ و آل محمد»: خداوندا بر محمد و خاندان او درود فرست.             می لغزید: سر می خورد         فضل: لطف. نیکویی

اربعین: چهلمین روز شهادت امام حسین(ع) معروف به اربعین حسینی است.

دهه ی فجر: ده روز پیروزی انقلاب اسلامی که از دوازده بهمن شروع شده و در بیست و دوم بهمن به نتیجه رسید، «دهه ی فجر» گویند.                    دهه: هر ده روز یا ده سال را می­گویند. 

سده: برابر با یک قرن.( به یکی از جشن‌های همگانی ایران کهن نیز می گویند که در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه برابر با آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از پگاه بر بام خانه خود یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، آغاز می‌شود. جشن سده یک جشن ملی ایرانیان است و به هیچ دین و مذهبی مربوط نیست.)

هزاره: هر یک هزار سال را می گویند.           مصادف: هم زمان                    آمیخته:مخلوط

التماس: خواهش، تمنّا.                        بغض: گریه ی فرو خورده.

قند در دلش آب می کردند: بسیار شادمان بود                  غلغله: ازدحام، هیاهو. هم همه  

مضاف و مضاف الیه: اگر دو اسم به دنبالِ یکدیگر بیایند و به وسیله ی(-ِ کسره) به هم متصّل شده باشند، به اسمِ اوّلی«مضاف» و به اسمِ دوم«مضاف الیه» می گوییم. مثال:

باغِ آرزو (باغ: اسم اوّل و مضاف) + (-ِ) + (آرزو:اسمِ دوم و مضاف الیه).   دلِ شیر

اضافه ی تشبیهی چیست: اگر مضاف و مضاف الیه رکن اوّل و دوم تشبیه باشد، حاصلِ کار اضافه ی تشبیهی خواهد بود.

آیینه یِ چشم: (آیینه: رکن دوم، مشبّه به) و (چشم: رکن اوّل، مشبّه) (اضافه ی تشبیهی)

پرده ی اشک: (پرده: رکن دوم، مشبّه به) و (اشک: رکن اوّل، مشبّه) (اضافه ی تشبیهی)

نکته ی نگارشی درس ۳

کاربردهای نشانه ی نگارشی(-)(خط جدایی و خط پیوند)

تهیه کنندگان: اشکان منصوری و امیرسام نونهال